W dzisiejszych czasach, gdy „zielona energia” staje się coraz popularniejsza, jednostki samorządu terytorialnego często podejmują się realizacji projektów związanych z instalacją źródeł odnawialnej energii lub z usuwaniem niebezpiecznych odpadów. Unijny Trybunał Sprawiedliwości wydał dwa orzeczenia o istotnym znaczeniu dla tych jednostek, które planują realizację takich przedsięwzięć.
Stanowisko TSUE w tej sprawie
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że w obu przypadkach (C-612/21 z 30 marca 2023 r. oraz C-616/21 z 30 marca 2023 r.) gminy, które angażują się w projekty związane z montażem systemów Odnawialnych Źródeł Energii oraz usuwaniem azbestu z nieruchomości mieszkańców, nie są uznawane za podmioty prowadzące działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów dotyczących podatku VAT. W związku z tym gminy nie są zobowiązane do rozliczania podatku VAT od wpłat mieszkańców ani od otrzymanych dotacji.
Obie sprawy dotyczyły projektów finansowanych z pieniędzy publicznych. W przypadku projektów dotyczących OZE mieszkańcy musieli uiścić 25% kosztów instalacji, a pozostałą część pokrywała gmina dzięki dofinansowaniu z Unii Europejskiej. Należy przy tym wskazać, iż poziom wkładu własnego mógł przybierać także inne wartości np. w projektach realizowanych w ramach regionalnych programów operacyjnych, minimalny próg wkładu własnego wynosił wówczas 15% kosztów takiej inwestycji. Natomiast usuwanie azbestu dla mieszkańców było darmowe, a koszty pokrywała gmina, która miała możliwość otrzymania dotacji z funduszu ochrony środowiska w wysokości od 40% do 100%.
Działania gmin były dotychczas niejednolite
Dotychczasowa praktyka samorządów w tej kwestii była niejednolita, ale większość gmin opodatkowywała zarówno wpłaty mieszkańców, jak i otrzymywane dotacje. To stanowisko było zgodne z interpretacją organów podatkowych i sądów administracyjnych, chociaż w późniejszych orzeczeniach sądów doszło do zmiany stanowiska. W wyroku NSA z 24 czerwca 2020 r. (sygn. akt I FSK 74/18) Sąd wskazał, że jeżeli z przedstawionych we wniosku okoliczności wynika jedynie, że pozyskana dotacja przeznaczona jest na pokrycie kosztów zakupu i montażu przydomowych oczyszczalni ścieków na rzecz Gminy, to oznacza, że w opisanej sytuacji występuje dotacja o charakterze zakupowym, a nie dotacja, mająca na celu sfinansowanie ceny sprzedaży usług realizowanych następnie przez Gminę na rzecz mieszkańców. Natomiast w wyroku NSA 11 sierpnia 2020 r. (sygn. akt I FSK 412/18) ), który dotyczył inwestycji związanych z montażem kolektorów słonecznych, Sąd podkreślił, że działanie związane z montażem takich kolektorów prowadzi do realizacji celu publicznego i dotacja nie ma bezpośredniego wpływu na cenę usługi w rozumieniu art. 29a ust. 1 ustawy o VAT. Następstwem tych rozbieżności było wystąpienie przez Naczelny Sąd Administracyjny z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE.
W wyniku wyroku TSUE gminy, które rozliczały podatek VAT od wpłat mieszkańców i dotacji, mogą rozważyć korektę tych rozliczeń. Jednak należy pamiętać, że brak podatku należnego oznacza również brak prawa do odliczenia podatku naliczonego na podstawie faktur wystawionych przez firmy wykonujące prace związane z montażem instalacji OZE lub usuwaniem azbestu. W rezultacie powinno to skutkować równoważeniem się kwoty podatku.
Fiskus zajmuje podobne stanowisko w sprawie
Gminy, które uzyskały interpretację indywidualną w tej sprawie, mają najbardziej komfortową sytuację, ponieważ mają zapewnione prawo do odliczenia VAT naliczonego i nie muszą dokonywać żadnych korekt. Warto przytoczyć tutaj interpretację DKIS z 19 maja 2023 r. (sygn. 0113-KDIPT1-2.4012.231.2023.1.JSZ). Według organu podatkowego gmina podejmując działania w celu gromadzenia, przygotowania do transportu oraz utylizacji azbestu, wykorzystując do tego środki pozyskane z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, nie posiądzie możliwości odliczenia podatku naliczonego od towarów i usług VAT i ubiegania się o jego zwrot. Ewentualny zwrot na podstawie tych przepisów obwarowany jest pewnymi warunkami, które podatnik powinien spełnić. Wśród warunków tych ustawodawca wymienia m.in. pochodzenie środków finansowych ze źródeł zewnętrznych, a w zakresie środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej podpisanie umowy o dofinansowanie przed dniem 1 maja 2004 r. W związku z tym, że gmina nie spełniła takich przesłanek tego warunku, nie ma możliwości ubiegania się o zwrot podatku VAT.
W sprawie inwestycji środowiskowych pozostaje wiele niejasności
Podsumowując, kwestia inwestycji związanych ze środowiskiem nadal jest tematem sporu pomiędzy podatnikami i organami podatkowymi. Pomimo dotychczasowych regulacji prawnych, wiele podmiotów zaskarża decyzje fiskusa. Jednostki samorządu terytorialnego każdorazowo powinny przykładać wysoką uwagę do szczegółów związanych ze swoimi inwestycjami, takich jak źródła finansowania czy charakter inwestycji.