Zdaniem TSUE organy podatkowe mogą odmówić prawa do odliczenia VAT naliczonego dopiero wtedy, gdy uzyskają dowody wskazujące na to, że schemat działania podatnika oraz dokonywane transakcje miały charakter fikcyjny i służyły obejściu opodatkowania. W innym przypadku przedsiębiorcy mają pełne prawo do obniżenia podatku.
Wykładnia organów podatkowych i sądów w Polsce
Powyżej wskazany schemat działań polega przede wszystkim na tym, że podmioty pośredniczące w zatrudnianiu pozyskują pracowników z innego podmiotu, a następnie były pracodawca zatrudnia tych pracowników ponownie za pośrednictwem tego rodzaju podmiotów. Taka praktyka służy w głównej mierze generowaniu oszczędności na składkach ZUS, ale pośrednio również na zaliczkach PIT od wynagrodzeń takich pracowników. Organy rentowe, jak i organy podatkowe w toku przeprowadzanych kontroli podatkowych wielokrotnie rewidowały powyższą agresywną praktykę optymalizacyjną, wskazując, iż stanowi to naruszenie przepisów prawa.
W podobnych sytuacjach organy podatkowe regularnie odmawiały takim podatnikom odliczenia VAT z faktur, które były wystawiane przez firmę wynajmującą pracowników. Sądy administracyjne również przyjęły podobną wykładnię w tym zakresie. Jako przykład można przytoczyć tutaj wyrok z 26 listopada 2019 r. (sygn. akt I FSK 1340/17), w którym to Sąd orzekł, że podatnik, który skorzystał z usług fikcyjnej agencji pracy tymczasowej, nie może potrącić podatku z wystawionych przez nią faktur. Natomiast w sytuacji, gdy podatnik sam wystawił fakturę w związku z fikcyjną umową, to musi zapłacić wykazany na niej podatek, zgodnie z art. 108 ustawy o VAT. Podobne stanowisko zajął NSA w wyrokach z 25 lipca 2019 r. (sygn. akt I FSK 1302/17) i 27 marca 2019 r. (sygn. akt I FSK 395/17).
Postanowienie TSUE zmieniło obraz sprawy
Na wokandę do TSUE trafiła sprawa dotycząca węgierskiej spółki, która dokonywała outsourcingu pracowników wg opisanego wcześniej schematu. Węgierski organ podatkowy w trakcie przeprowadzonych czynności kontrolnych w tej spółce oszacował, że ma ona zaległości z tytułu VAT, PIT, składek na ubezpieczenie społeczne oraz innych danin publicznych.
Sąd w Budapeszcie zwrócił uwagę na to, że nie można wyciągać w powyższym zakresie pochopnych wniosków, iż każdy podmiot uczestniczący w łańcuchu świadczeń zajmuje się wyłudzaniem VAT. W związku z tym Sąd skierował pytanie prejudycjalne do TSUE.
Postanowieniem z 9 stycznia 2023 r., sygn. C-289/22 TSUE Trybunał wskazał, że co do zasady nie jest rolą podatnika dokonywanie ustaleń, czy kontrahenci znajdujący się w łańcuchu dostaw przestrzegali na wcześniejszym etapie krajowych przepisów regulujących tego rodzaju działalność. Dodał, że w sytuacji, w której istnieje podejrzenie co do nieprawidłowości lub oszustwa można wymagać od podmiotu, aby wykazał należytą staranność w zwiększonym stopniu.
Co to oznacza dla podatników?
Zdaniem TSUE fiskus musi więc wykazać, że podatnik dopuścił się oszustwa w VAT lub że wiedział, względnie powinien był wiedzieć, iż transakcja wiązała się z oszustwem. Nie jest wystarczające, że podatnik lub kontrahenci naruszyli przepisy regulujące świadczenie danych usług, jeśli fiskus nie wykaże związku między tym naruszeniem a prawem do odliczenia VAT. To na organie podatkowym ciąży ciężar dowodowy, aby wykazać, iż podatnik brał udział w agresywnym schemacie optymalizacyjnym lub mógł mieć świadomość co do istnienia oszustwa albo powinien był zdawać sobie sprawę, że transakcja wiąże się z nadużyciem podatkowym.
Niezależnie od powyższego należy jednak mieć na uwadze, że podejście polskich organów podatkowych do kwestii dochowania należytej staranności w VAT jest wciąż bardzo rygorystyczne, czego dowodzą m.in. postanowienia wciąż aktualnej Metodyki w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych kierowanej do organów.
Orzeczenie TSUE nie powinno więc uśpić czujności podatników wobec ich kontrahentów, gdyż należyta staranność w VAT wciąż jest przedmiotem szczególnego zainteresowania organów, czego dowodzą statystyki przekazane niedawno przez biuro prasowe Prokuratury Krajowej z których wynika, że działania prokuratury przeciwko oszustwom VAT w 2022 r. były jeszcze skuteczniejsze niż w roku poprzednim. Prokuratorzy wszczęli 1390 śledztw, których przedmiotem były najpoważniejsze przestępstwa uszczuplające budżet państwa. Zarzuty w 2022 r. usłyszało 3359 podejrzanych, natomiast w 2021 r. było to 3290 osób.
Należy także wskazać na znaczny wzrost statystyk dotyczących tzw. zbrodni VAT. W 2022 r. prokuratorzy prowadzili ich trzykrotnie więcej niż w roku poprzednim. W tym zakresie wniesiono do sądów 404 akty oskarżenia, co jest wynikiem dwukrotnie większym niż w 2021 r. Rosnące statystyki wskazują na coraz skuteczniejszą realizację polityki państwa zwalczającą nadużycia VAT. Z tego względu wdrażanie w spółkach skutecznych procedur zapewniających dochowanie należytej staranności w VAT jest obecnie kluczową kwestią dla zabezpieczenia pozycji podatkowej spółek oraz interesów osób zaangażowanych w rozliczenia.